MODULES OOK BESCHIKBAAR VOOR ANDERE GEMEENTEN OF SCHOOLBESTUREN

Kenmerken doorlopend Curriculum Marijke Kaatee
De kern van het leerplan is gebaseerd op het terugdringen van de taalachterstand van leerlingen, dat wil zeggen de achterstand op het gebied van woordenschat, functioneel taalgebruik, begrijpend lezen, en basiskennis om zaakvakonderwijs goed te kunnen volgen. Zie Eerste resultaten november 2013.

Woordenschat
Doorgaans gaan leermiddelen voor het eerste leerjaar van het voortgezet onderwijs uit van basisvoorraad van 12.000 woorden. Leerlingen met een taalachterstand komen vaak niet verder dan een basisvoorraad van 6000 woorden. Eén van de primaire doelen van de modules OTV is dan ook de vergroting van de woordenschat.
In dit leerplan vindt woordverwerving plaats met de zogenaamde ‘viertakt’ (zie www.metwoordenindeweer.com).

Vooraf zijn woorden geselecteerd die leerlingen moeten kennen. Het gaat om schooltaalwoorden of cognitief rijke woorden die in schoolboeken staan van het voortgezet onderwijs, waarbij de kans groot is dat leerlingen ze niet kennen en daarom moeite zullen hebben met het begrijpen van deze schoolboekteksten.

Er zijn in de afgelopen vijftien jaar diverse initiatieven geweest om deze woorden aan te leren bij leerlingen in de bovenbouw van het primair onderwijs en in de brugklas. En nog steeds komen er nieuwe woordenlijsten met als doel scholen te stimuleren de woorden te behandelen tijdens de les. Hoewel de opzet hiervan interessant is, blijkt dit in de praktijk lastig te realiseren. Bovendien is de effectiviteit hiervan laag. Woorden worden geïsoleerd aangeboden. Voor docenten is het aanbieden van woorden zonder context een vrijwel onmogelijke opgave. Het komt er dan toch vaak op neer dat rijtjes woorden worden geleerd en opgedreund. Inmiddels weten we dat bij woordenschatverrijking het niet gaat om het leren van lijstjes of rijtjes, hoe goed bedoeld de lijstjes ook zijn samengesteld!

Meer leerrendement wordt bereikt door woorden contextrijk aan te bieden, ruim aandacht te schenken aan de betekenis en binnen de context de woorden te recyclen (herhalen). Daarvoor is een specifiek curriculum noodzakelijk. Dat is dan ook precies wat we beogen met de modules voor de Onderwijstijdverlenging.

Woordraadstrategieën
Het is een bijna onmogelijke opgave om de achterstand van 6000 woorden in te lopen. Het curriculum OnderwijsTijdVerlenging biedt door de specifieke woordenschataanpak veel woorden aan, maar ook dit programma is niet in staat alle woorden die een leerling niet kent aan te bieden in een viertakt.
Het is daarom belangrijk om leerlingen te leren betekenissen af te leiden. Dus ook het leren en toepassen van woordraadstrategieën is een belangrijk leerdoel in dit curriculum: het afleiden van woordbetekenissen volgens een vaste aanpak moet een tweede natuur voor de leerlingen worden.

Strategieonderwijs
Veel woorden leren, het toepassen van woordraadstrategieën, voorkennis activeren, leesstrategieën toepassen zijn de terugkerende elementen in de modules.
Tijdens het curriculum wordt veel tijd ingeruimd voor het activeren van voorkennis voordat nieuwe leerstof wordt aangeboden of leerstofverwerking plaatsvindt.  [1] De docent heeft hier een belangrijke taak: door steun, stimulering en sturing ervaren leerlingen dat leren, kennis vinden en opbergen, alleen maar slaagt door oefening, oefening en nog eens oefening. Bij beter worden in taal en beter worden in rekenen voltrekt zich hetzelfde als bij leren zwemmen, leren pianospelen en beter worden in gamen.

In de modules OTV wordt veel geoefend met functionele taaltaken, met schrijven en spreken.  Ook wordt er veel aandacht besteed aan strategieën, d.w.z. leesstrategieën, leerstrategieën en denkstrategieën.  [2]

De kennis die in de OTV modules wordt aangebracht is voorwaardelijke kennis om vakken als geschiedenis en aardrijkskunde in het primair en voortgezet onderwijs beter te begrijpen. De kennis hangt vaak samen met woordkennis, d.w.z. de schooltaalwoordenschat die nodig is om de leerstof en teksten in schoolboeken beter te begrijpen. [3] [4]

Portfolio Taal
Tijdens de lessen OTV wordt een taalportfolio samengesteld dat het bewijs vormt voor verschillende functionele taalvaardigheden.

Nadrukkelijk is gekozen voor een fysiek taalportfolio en geen digitale versie. Het voordeel hiervan is dat alles wordt bewaard en doorgebladerd kan worden.

Hulp voor leerkrachten en docenten
Het expliciet onderwijzen van strategieën in lezen, leren en denken, is een grote opgave. Het is een kunst de strategieën te leren, maar het is ook een kunst om strategieën aan te leren.

Samengevat
De fundamenten van het leerplan OTV en Zomerschool zijn:

• Substantieel vergroten van de woordenschat;
• Woordenschatdidactiek volgens de viertakt;
• Woordselectie vooraf, woorden aanbieden binnen een functionele context, herhalen en internaliseren;
• Vergroten basiskennis (algemene ontwikkeling, referentiekader, noodzakelijk voor vervolgonderwijs);
• Inspirerende en spannende onderwerpen om basiskennis aan op te hangen;
• Actueel beeldmateriaal dat iets toevoegt en daarmee begrip vergroot;
• Versterken binding met de eigen leefomgeving;
• Veel oefenen met functionele taaltaken (soorten taalgebruik);
• Opbouw Portfolio Taal van functionele taaltaken en verschillende genres;
• Leerlingen leren samenwerken met andere  leerlingen;
• 21th Century Skills;
• Bevorderen metacognitieve vaardigheden (eerst denken dan doen, plannen, terugkijken, zelfbeoordeling – COVEY);
• Didactisering van leerkrachten en docenten m.b.t. 21th century skills.

In de praktijk is al gebleken dat leerkrachten een bepaalde aanpak die ze hebben geleerd bij de OTV nu in praktijk brengen in hun reguliere onderwijs.

In licentie verkrijgbaar
De modules die nu klaar zijn worden hieronder vermeld.

Onderwijstijdverlenging, OTV, het zegt leerlingen niets. Daarom noemen we de lessen ook niet zo.
Voor het primair onderwijs praten we over SL@S lessen. SL@S betekent ook nog iets: Slim Leren @ School.
Voor het voortgezet onderwijs gebruiken we SLIK, Slim Leren in Korte Tijd. Inmiddels zijn beide begrippen ingeburgerd.

Alle modules bestaand uit 7 lessen van minimaal 1 ½ uur.  Bij iedere les wordt een huiswerkopdracht gegeven die bij voorkeur wordt gemaakt tijdens een huiswerkles. De modules zijn ontwikkeld voor Amsterdam. De scholen die deelnemen aan de OTV hebben ook allemaal ongeveer een uur huiswerkbegeleiding op school.

Gemeenten die deelnemen aan de OnderwijsTijdVerlenging of met Schakel- of Profijtklassen werken om de taalstimulering een boost te geven, kunnen gebruik maken van deze modules. Per gemeente wordt tegen vergoeding door M. Kaatee Onderwijs en Taaladvies BV een licentie per module verleend.
Uiteraard kunnen wij ook voor een gemeente of schoolbestuur modules op maat ontwikkelen.

[1]Voorkennis activeren is een van de belangrijkste ‘evidence based’ strategieën voor begrijpend lezen die veelvuldig geoefend moeten worden voordat ze zijn geïnternaliseerd (Kees Vernooy en Joop Stoeldraijer, 2007).

[2] Kees Vernooy, De kwaliteit van leren lezen (2010).

[3] Jentine Land, Zwakke lezers, sterke teksten, proefschrift 2010, Universiteit van Utrecht.

[4] Kees Vernooy, Elk kind een lezer! In: Vakwerk, december 2010.