Leestips 2013

december 2013
LEREN ZICHTBAAR MAKEN

Nederlandse vertaling van Visible Learning for teachers, John Hattie
In juni 2011 heb ik VISBLE LEARNING, a synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement aan de leestips toegevoegd. Visible Learning laat aan de hand van onderzoek (15 jaar!) zien wat werkt en niet werkt in een klas, met andere woorden, wat zijn goede en minder goede didactieken en/of strategieën van docenten om ervoor te zorgen dat leerlingen in de klas ook echt leren. Jarenlang zijn scholen bezocht en docenten en studenten geobserveerd. De conclusie in dit boek: dat wat het beste werkt voor leerlingen, werkt ook het beste voor docenten.
In vervolg op dit boek is Leren zichtbaar maken geschreven. In het boek wordt uitgelegd hoe de principes van Visible Learning in elk klaslokaal kunnen worden toegepast.
Het boek kent drie delen:
1. De bron van ideeën en de rol van leraren.
2. De lessen.
3. Denkkaders.
In deel 1 wordt de wetenschappelijke basis verteld en de ‘barometer’ uitgelegd. De barometer is de visualisatie van de effectgrootte van interventies. De voornaamste stelling in het boek is, als lesgeven en het leren duidelijk zichtbaar zijn, is er een grotere kans dat leerlingen hun prestaties verbeteren. Hiervoor is het nodig dat een leraar een reeks van leerstrategieën kent om leerlingen kennis, begrip van de stof en conceptueel begrip bij te brengen. De conclusies van Visible learning zijn vertaald in zes wegwijzers naar excellent onderwijs.
In deel 2 draait het om de lessen. Alle aspecten van een goede lesvoorbereiding worden doorgenomen, de planning, de start van de les, de keuze voor de middelen en de afronding, steeds gerelateerd aan het doel van de les. ‘Een van de grootste problemen is hoe leraren worden overtuigd hun manier van lesgeven te veranderen, omdat menigeen zich een manier eigen heeft gemaakt en die de rest van zijn werkzame leven met wat variaties gebruikt. Omdat ze er zo lang mee hebben gewerkt, kunnen ze vertellen waarom de methode voldoet. (…) De vraag is echter of de aanpak voor alle leerlingen werkt. (…) De hoofdboodschap is dat in plaats van het aanraden van een bepaalde werkwijze, het beter is als leraren de effecten van hun gekozen aanpak evalueren. Als leerlingen niet leren met een bepaalde aanpak, is het waarschijnlijk beter om een andere werkwijze te gebruiken. Het is niet genoeg om dezelfde aanpak te blijven herhalen. Als leerlingen hun leergedrag niet veranderen, moeten de leraren veranderen.’
In deel 3 worden 8 denkkaders gepresenteerd die zijn ingedeeld op basis van stellingen uit de hoofdstukken in deel 1 en 2. De gedachte hierachter is dat leraren en schoolleiders die deze manier van denken ontwikkelen, meer kans maken om een belangrijke impact te hebben op het leren van leerlingen.
Ieder hoofdstuk en ieder deel in het boek sluit af met oefeningen om het reflecterend vermogen van de lezer te bevorderen. Daar zit natuurlijk de kracht van het boek. Maar, het is wel een heel dik boek met dus heel veel reflectievragen en ik vraag me af hoeveel docenten de tijd hebben om het als studieobject te gebruiken en daadwerkelijk via reflectie hun aanpak kunnen veranderen.
Ik zou het boek willen gebruiken om samen met groepjes docenten langere tijd aan de slag te gaan. Dus niet het boek in één keer lezen, maar als een leesclub samen bepaalde hoofdstukken door te werken, te reflecteren en uit te wisselen. De inhoud beklijft dan, visies en ervaringen worden gedeeld, je kunt je samen verder ontwikkelen en daadwerkelijk iets veranderen aan je aanpak. Veranderen van een ingesleten patroon kost tijd. Die tijd moet je willen uittrekken om te investeren in jezelf, maar ook de school(leiding) zou dat moeten willen en hier tijd, ruimte en geld voor moeten willen vrijmaken.
ISBN 978 94 6118 183 2 Te bestellen bij Bazalt: LINK Zie ook: LINK

 

november 2013
HET ALTERNATIEF

Jelmer Evers en Rene Keyber
Hoewel ik het zelf nog niet gelezen heb, kan ik er niet omheen. Het boek dat door de auteurs zelf flink wordt gepromoot door er te pas en te onpas naar te verwijzen en inmiddels door velen wordt genoemd, het lijkt wel een hype. Dat is vermoedelijk één van de redenen dat het hier nog op een stapel ‘te lezen’ ligt. De andere reden is dat ik moeite heb met de boodschap dat de leraar zijn beroep moet terugeisen en recht heeft op autonomie. Ik heb het als docent anders ervaren en ook nu ervaar ik dat anders. Docenten beschikken in Nederland over veel autonomie, alleen wil Jan en alleman zich daar meer en meer mee bemoeien dan leraren lief is. Daarover een andere keer meer op mijn blog.
Terug naar Het Alternatief, dat hier dus wel staat als leestip. Omdat ik het boek zelf nog niet heb gelezen wil ik je voor de bespreking ervan doorsturen naar Simon Verwer. Hij bespreekt het boek met respect en is niet alleen maar lovend. Hij is de eerste die ik gefundeerde kritiek hoor uiten en gaat niet als mak schaap mee in de kudde, aangevoerd door Jelmer en Rene, die roepen wat docenten zo graag willen horen. Zelfs de minister, staatssecretaris en OC&W zien Het Alternatief wel zitten. Als dat echt zo is, tel dan je vingers na. LINK
ISBN 978 946 1059 642

 

oktober 2013
LEIDRAAD VOOR HET VERSTAND

John Locke
Onderzoeksmethodologen van de Vrije Universiteit, de Universiteit van Tilburg en de Universiteit van Amsterdam zijn tot nieuwe inzichten zijn gekomen en verklaren de hoge erfelijkheid van intelligentie als het resultaat van een dynamische samenwerking tussen genetische en omgevingsinvloeden tijdens de ontwikkeling. Uit dit samenspel ontstaan verschillen in kennis en vaardigheden en zo ontstaan verschillen in intelligentie. De rol van educatie, cultuur en maatschappij is hierbij cruciaal: zij zorgen dat genetische verschillen naar voren kunnen komen. Dus, hoe groter de invloed van deze omgevingsinvloeden, hoe groter de invloed van de genen. Verder bleek dat hoe groter de invloed van genen is bij het beantwoorden van de vragen van een intelligentietest, hoe groter óók de rol van educatie en cultuur hierbij is. De erfelijkheidsschattingen voor duidelijk aangeleerde en cultureel afhankelijke vaardigheden, zoals woordenschat en algemene kennis, zijn de hoogste van alle vaardigheden gemeten in een verzameling van intelligentietests, dus hoger dan die voor minder cultureel afhankelijke capaciteiten zoals geheugen, ruimtelijk inzicht, en redenering.
Is dit nu wel zo verrassend? Het deed mij denken aan wat John Locke (1634-1704) zegt in zijn Leidraad voor het verstand. Daarin zegt Locke dat “de duidelijke verschillen tussen mensen wat verstand en bekwaamheid betreft, niet zozeer uit hun natuurlijke vermogens, als wel uit hun verworven gewoonten voortvloeit” en verderop “ben ik geneigd te denken dat de fout in het algemeen ten onrechte aan de natuur wordt toegeschreven; er wordt vaak geklaagd over gebrek aan talent, terwijl de fout ligt in het gebrek aan de vereiste ontwikkeling ervan.”
Het is zeer de moeite waard om dit boekje uit de reeks Kleine Klassieken te (her)lezen.  Zo is de paragraaf over redeneren interessant  voor de momenteel (weer) verhitte discussie over Zwarte Piet : “De derde soort fout vinden wij bij diegenen die bereidwillig en oprecht de rede volgen, maar die bij gebrek aan wat men een flinke dosis gezond verstand zou kunnen noemen niet een volledig overzicht hebben van alles wat er met een kwestie samenhangt en van belang kan zijn. Wij zijn allen kortzichtig en zien vaak slechts één kant van een zaak; onze blik omvat niet alles dat er verband mee houdt. Ik denk dat niemand vrij is van dit gebrek.”
Leidraad voor het verstand is een doe-het-zelfgids voor helder en rationeel denken. In een reeks korte hoofdstukjes laat John Locke zien wat daar allemaal mis bij kan gaan. Handig om kennis van te nemen als je werkt in het onderwijs!
ISBN 978 9085 068990

 

september 2013
MAAK JE EIGEN APPS

Serge de Beer en Annemarie van Essen
Met dit boekje is zelf apps ontwikkelen dichterbij gekomen. Ik denk dat vooral het onderwijs van dit boekje kan profiteren. We missen nog veel apps. Er zijn heel veel apps voor aanvankelijk lezen, leren spellen en leren rekenen. Er is een ruime keuze als je een voorleesboek zoekt, een kleurboek of een tekenprogramma. Zoek je echter iets voor oudere leerlingen, dan kom je niet veel verder dan allerlei vormen van mindmappen, schematiseren en presenteren. Er zit dus niets anders op dan zelf iets te ontwikkelen, met of zonder leerlingen. Liever met leerlingen, want een app ontwikkelen is een leerdoel op zich dat vraagt om helder en logisch denken.
Droom even mee, zou het mogelijk zijn om profielwerkstukken te presenteren in een app? Het lijkt een droom, maar de droom kan werkelijkheid worden want het maken van een app schijnt niet zo moeilijk te zijn als ik de auteurs kan geloven.  Er is geen specifieke voorkennis vereist. Aan de hand van heldere instructies leer je hoe je zelf een app kunt maken. Of je nu een spelletje wil ontwikkelen, een eenvoudige lijst met leerdoelen of iets wil publiceren, dit boek helpt je op weg om je eigen apps te kunnen maken.
Ik heb het boekje gekocht en ga het zelf verkennen, gaat  u het verkennen met uw leerlingen?
ISBN 978-9088-917-004

 

augustus 2013
PUBERBREIN binnenstebuiten. Wat beweegt jongeren van 10 tot 25 jaar?

Huub Nelis en Yvonne van Sark
Hoewel het boek al een paar jaar in de boekenkast staat, is het nog steeds een aanbeveling waard.
Hoe ontwikkelen de hersenen zich bij jongeren tussen de 10 en 25 jaar? Wat betekent dat voor hun vaardigheden en gedrag? Waarom is er zo veel opvoedingsonzekerheid en onwetendheid bij ouders en professionals in een tijd dat jong zijn de norm lijkt? De auteurs laten de woelige wereld van de puber zien in al zijn aspecten, belichten op toegankelijke wijze de achtergronden van het doen en laten vanuit verschillende disciplines en komen met praktische adviezen. Het boek is prettig geschreven en goed bruikbaar voor ouders èn docenten. Ik heb op verschillende vo-scholen een hoofdstuk uit het boek gebruikt om leesdidactiek inzichtelijk te maken bij zaakvakdocenten omdat de opbouw van ieder hoofdstuk lijkt op de opbouw van hoofdstukken in schoolboeken. Graag combineer ik dan twee nuttige zaken, dus niet alleen de focus op de te leren didactiek, maar ook een interessante inhoud aanbieden. Telkens bleken docenten enthousiast over de tekst.  Ik kan het boek aanbevelen voor een mentorvergadering of ouderavond om gestructureerd te praten over de ‘problematiek’:  Verspreid vooraf het hoofdstuk De peergroup, het puberbrein in het kwadraat of Het puberbrein buiten de deur. Als ik schoolleider zou zijn, zou ik dit boek aan al mijn docenten geven aan het begin van het schooljaar en aan iedere nieuwe docent plechtig uitreiken! Met een voorwoord van Dick Swaab, een uitgebreide bibliografie en interessante websites.
Zie ook www.youngworks.nl en www.puberbrein.nl
ISBN 978 90 215 4889 0

 

juli 2013
HET RAADSEL VAN ALLES WAT LEEFT, en de stinksokken van Jos Grootjes uit Driel

Jan Paul Schutten
Wat is leven precies? Hoe zijn de planten en mensen op aarde ontstaan? Hoe maak je iets levends uit een verzameling stoffen die net zo dood zijn als legosteentjes? Waarom zit een eenvoudige cel nog knapper in elkaar dan de ingewikkeldste robot?
Ergens op dit blog zal ik het wel hebben geschreven dat tweelingteksten heel goed zijn om nieuwe leerstof te introduceren.
Dit boek van Jan Paul Schutten is daar bij uitstek geschikt voor. Want of je nu een les geeft over celdeling, evolutietheorie, de grootte van het heelal, virussen of bacteriën, in dit boek kun je een tweelingtekst vinden die het onderwerp aansnijdt op een heel nuchtere, luchtige en begrijpelijke manier. Af en toe een tikkeltje humor en hier en daar een snufje relativering. Eerst een tweelingtekst lezen waarin alles in heel begrijpelijke taal wordt uitgelegd en dan de leerstof uit het boek, die dan mooi stapelt en de vaktaalbegrippen toevoegt die noodzakelijk zijn om te verwerven.
Het boek is mooi uitgevoerd met goud-op-snee. De illustraties zijn niet altijd even duidelijk en zeker niet mijn smaak, maar ze passen wel mooi bij de rest van de opmaak van het boek. Als je het boek gebruikt om leerstof te introduceren zijn die afbeeldingen minder belangrijk, want je komt daar in het vervolg van de les toch zelf uitgebreid op terug?
Als je het niet wilt/kunt gebruiken in de les, dan is het altijd nog een heel fijn boek om zelf te lezen.
ISBN 978 9025 753 467

 

juni 2013
STUDIEKEUZEGIDS, Help uw kind op weg

Annemiek van Kessel en Marion van Hoof
‘Weet jij al wat je gaat studeren?’ De meeste kinderen die voor hun eindexamen staan kunnen deze vraag inmiddels dromen. En wisten ze het antwoord maar. Zo eenvoudig is het echter niet. Kinderen in de laatste klassen van de havo en het vwo krijgen volop de gelegenheid om uit te zoeken welke studie bij hen past, en toch slaagt slechts een klein deel er in om vlot tot een definitieve keuze te komen. Eenmaal gekozen blijkt dat een aanzienlijk percentage, namelijk 25% van de eerstejaarsstudenten binnen
no time afhaakt. Uit onderzoek blijkt dat twee op de vijf studenten vinden dat ze uiteindelijk niet goed genoeg hebben nagedacht over hun studiekeuze.
Dat moet beter kunnen, dachten Annemiek van Kessel en Marion van Hoof. Hier is een taak voor ouders weggelegd. Zij staan immers dicht bij hun kinderen, hebben ze opgevoed en maken ze dagelijks mee. En als ouders zich productief opstellen in het keuzeproces, krijgen kinderen er een waardevolle informatiebron bij. Het resultaat is een handige StudieKeuzeGids, die ouders aan de hand neemt om het studiekeuzeproces van hun kind(eren) in goede banen te leiden.
Het boek richt zich vooral op ouders van havo- en vwo-scholieren,die een vervolgopleiding op hbo- of wo-niveau willen gaan volgen. Ook aan schooldecanen, studie(keuze)begeleiders en mentoren kan het boek ondersteuning bieden in hun rol bij de studiekeuze van scholieren.
ISBN 978-90-85241478

 

mei 2013
THE TEENAGE BRAIN

Diverse auteurs
Op de onderstaande website staan hoofdstukken uit het boek die interessant zijn voor docenten. Vooral docenten die nog niet overtuigd zijn van het nut van coöperatief leren (en dan bedoel ik niet een beetje werken in groepjes, maar samen leren en werken aan goed gestructureerde opdrachten waarbij alle groepsleden een eigen én een gedeelde verantwoordelijkheid hebben en elkaar ook nodig hebben voor het volbrengen van de complexe taak).
Tieners brengen veel tijd door met hun vrienden en de feedback die zij van hun vrienden en klasgenoten krijgen hebben beduidend meer invloed dan de feedback die zij krijgen van volwassenen. In de artikelen wordt gewezen op het nut van feedback van vrienden om risicogedrag in te tomen. In een onderwijssetting zouden we meer gebruik moeten maken van feedback van peers (klasgenoten) om elkaar bij te sturen en te helpen samen te leren. Bij coöperatief leren maak je effectief gebruik van het natuurlijk gezag van peers als het gaat om elkaar stimuleren, monitoren, bijsturen en helpen. Uiteraard is hierbij de docent de grote regelaar op de achtergrond die de groepen zelf slim formeert zodat niet de wetten van de straat gaan gelden. Interessant leesvoer. Gratis te downloaden

 

april 2013
DIGITALE DIDACTIEK aflevering 7 en 8

In: Van 12 tot 18, maart en april (nummer 3 en 4) 2013
Merkx en Zuylen beschrijven in deze twee artikelen dat differentiëren eigenlijk niet is geslaagd in het voortgezet onderwijs en dat ‘personaliseren’ meer kansen biedt om leerlingen op maat te bedienen omdat de omstandigheden zijn veranderd door de digitale infrastructuur. Vervolgens leggen zij uit wat er onder personifiseren kan worden verstaan en hoe het gerealiseerd kan worden.

 

maart 2013
MINDSET, DE WEG NAAR EEN SUCCESVOL LEVEN

Carol S. Dweck
Carol Dweck doet al jaren onderzoek naar de relatie tussen motivatie en presteren. Zij toont aan dat doorzettingsvermogen of juist hulpeloze reacties ontstaan uit de manier waarop mensen kijken naar hun eigen intelligentie. In dit boek beschrijft ze haar theorie van denkbeelden (mindsets) die mensen over hun mogelijkheden hebben.
Als mensen uitgaan van een vaststaande intelligentie waar je geen invloed op kunt uitoefenen, zijn zij uitsluitend prestatiegericht. Als je denkt dat een bepaalde hoeveelheid intelligentie hebt, dan heb je leg je je er makkelijker bij neer als iets niet lukt. Zodra je weet dat intelligentie iets is dat kan groeien mits je er aandacht aan schenkt, dan zijn er geen belemmeringen meer. Je weet dat je je best moet doen, moet doorbijten om te slagen en beter ergens in worden.
Dweck heeft vanuit onderzoek kunnen aantonen dat het mogelijk is om de mindset over intelligentie te beïnvloeden. Hierop wordt in het boek uitvoerig ingegaan.
In de module Dag School die ik heb ontwikkeld voor leerlingen in groep 8 heb ik van het gedachtegoed van Dweck gebruik gemaakt bij enkele opdrachten. Leerkrachten zijn enthousiast over het effect dat deze kennis op leerlingen heeft. Juist bij leerlingen die de overstap gaan maken naar het voortgezet onderwijs, is het goed om te weten dat je niet moet opgeven als leerstof opeens moeilijker wordt of een cijfer terugkrijgt dat flink tegenvalt. Zelfs die tegenvallende cito-score wordt met andere ogen bekeken……
Voor docenten van harte aanbevolen. Lezen en ernaar handelen.
Zie deze link voor een gratis college van Carol Dweck. Zie ook de leestip van augustus 2009 en de filmpjes die daar staan. Meer op dit blog.
ISBN 978-90-8850-205-7 / NUR 770

 

februari 2013
DE ONGELOVIGE THOMAS HEEFT EEN PUNT

Johan Braeckman en Maarten Boudry
Een handleiding voor kritisch denken. In dit boek bespreken Braeckman en Boudry historische en actuele denkbeelden die hun wortels vonden in drogredenen, foutieve intuïties en cognitieve valkuilen. Zo passeren de parapsychologie, homeopathie, creationisme en andere bizarre opvattingen de revue zoals telepathie, klopgeesten en complottheorieën. De auteurs maken het verschil duidelijk tussen wetenschap en pseudo-wetenschap, tussen kritisch denken en onkritisch denken en tussen zin en onzin.
Een must voor docenten die het kritisch denkvermogen van hun leerlingen willen aanscherpen. Het boek levert tal van mooie voorbeelden die je kunt gebruiken in de klas. Bij het boek hoort deze website, waar tal van interessante filmpjes staan. Geloofde u echt dat Uri Geller lepeltjes kon buigen door ze krom te denken? Filmpje!
ISBN: 978-90-8924-188-7

 

januari 2013
HET BLOG VAN FRANS DROOG

Het blog van Frans Droog bevat een schat aan informatie en tips om in veel gevallen direct mee aan de slag te gaan. Ook bespreekt Frans regelmatig boeken. Zo bespreekt hij Teach like a champion, een boek dat ik als leestip wilde meegeven voor januari 2013.  Aangezien Frans Droog dit bespreekt, stuur ik u met dit linkje door!