Een jaarlijks terugkerend fenomeen: voor- en tegenstanders.
Toen Amsterdam de CITO centraal wilde invoeren, had ik gemengde gevoelens. Moest dat nou, leerkrachten kunnen toch heel goed inschatten wat hun leerlingen kunnen en goed advies uitbrengen. De werkelijkheid bleek anders te zijn. Of het samenhangt weet ik niet, maar vanaf het moment dat de scores van de scholen werden gepubliceerd, zijn die scores omhoog gegaan. Er zijn scholen die hun kwaliteit hebben verbeterd en er zijn scholen die veel trainen. Daarover later.

Landelijk blijkt dat 75% van de basisscholen de capaciteiten van een leerling goed weet in te schatten, 25% doet dat dus niet. In de Kopklas Amsterdam maak ik het al 10 jaar mee dat leerlingen worden aangemeld in oktober of november. Leerkrachten maken een inschatting van het kennen en kunnen van leerlingen. In een aantal gevallen is die inschatting niet een beetje fout, maar schetst de leerkracht een veel rooskleuriger beeld dan de werkelijkheid. Dat komt alleen voortijdig aan het licht door de CITO-score. Of leerkrachten hoger adviseren omdat ze onder druk staan van bestuur, ouders, directie of iets anders weten wij niet. Dat maakt ook niet zo veel uit. Het gaat om de discrepantie tussen advies en uitslag (CITO) en dat is aanleiding om in gesprek te gaan of de Kopklas en de leerling wel bij elkaar passen. Tijdens dat gesprek komen de sociaal emotionele ontwikkeling, specifieke talenten, het creatieve denken en andere zaken aan de orde. Als het goed is heeft de leerkracht daarover een goed verhaal.
Ook VO-scholen worstelen met dit probleem. Leerlingen krijgen soms te hoge adviezen. Helaas blijken VO-scholen niet in staat om met alle leerkrachten de twijfelgevallen te bespreken, dus wordt het meest objectieve gegeven als maatstaf genomen: de uitslag van de CITO. Dat kunnen we betreuren , maar het is nu eenmaal zo.
Tegenstanders van de CITO brengen naar voren dat VO-scholen leerlingen met een tegenvallende CITO-score niet willen aannemen omdat zij daar dan ook weer op afgerekend kunnen worden. Dat zal voorkomen, maar laten we dit eens omdraaien. Zou het niet kunnen zijn dat scholen willen voorkomen dat deze leerlingen zullen afstromen? Wat doet afstroom met een leerling?
Ik ken een school in Amsterdam waar structureel leerlingen met VMBO B/K worden aangenomen op VMBO-T om de leerling ‘kansen’ te bieden. Zij zeggen te kijken naar andere zaken dan alleen het cognitieve. Leerlingen die deze zogenaamde kansen krijgen, kunnen dat niveau eigenlijk niet aan en jaarlijks blijkt dan ook dat aan het einde van de tweede, soms zelfs derde (!) klas de leerling van school moet. Voor leerlingen (en ouders) een drama. In juni moet je opeens op zoek naar een andere school voor je kind, de leerling moet zich losmaken van een vriendengroep en zijn weg zien te vinden op een nieuwe school.
Ik zie dus liever dat een school een leerling niet aanneemt omdat wordt vermoed dat de leerling en school niet bij elkaar passen wat niveau betreft, dan de leerling inschrijft omdat iedere leerling ‘telt’. Soms is de uitslag van de CITOtoets het enige argument dat een school kan gebruiken om een leerling te weigeren.

In Amsterdam is het jaarlijks een circus rondom de inschrijvingen op vo-scholen, maar het speelt in steeds meer gemeenten. Er is niet voor niets steeds meer aandacht voor lijstjes (Elsevier, Trouw, Parool, Inspectie). Er zijn goede en zwakke scholen en iedereen wil zijn kind het liefst geplaatst zien op een school die het goed doet.
Hoe bepalen ouders of een school geschikt is? Er wordt in de kennissenkring geïnformeerd en ouders gaan op zoek naar objectievere gegevens. Of de lijstjes echt volledig inzicht geven is dan minder belangrijk, ze geven aanvullende informatie en als je alle lijstjes naast elkaar legt kun je wel een trend zien. Er zijn scholen die in alle lijstjes goed scoren. Wie wil daar zijn kind nu niet inschrijven?

Amsterdam kent een unieke situatie, daar speelt vrije schoolkeuze niet meer. Er zijn goede, zwakke en slechte vo-scholen. Iedereen wil natuurlijk naar de goede scholen, maar die hebben onvoldoende plaatsen, dus bemoeit de lokale overheid zich ermee. In plaats van de markt zijn werk te laten doen is er sprake van loting.
Enerzijds wil de lokale overheid dat alle basisscholen meedoen aan de CITO en worden de kwaliteitscijfers al jaren bekend gemaakt met het oog op algehele kwaliteitsverbetering (en hulp bij het kiezen van een school), anderzijds blijkt het kwaliteitcriterium bij scholen niet van belang, want via het lotingsysteem zorgt de gemeente ervoor dat zwakke vo-scholen in stand worden gehouden. Kan het gekker?

Ik zie in mijn timeline op Twitter veel tegenstanders van de CITO. Dat zegt misschien iets over mij, ik volg niet alleen mensen die er precies zo over denken als ik. Soms is de tegenstand heel fel en is er sprake van overdrijving, soms worden zorgen geuit. Ik deel die zorgen, maar ik heb ook vertrouwen. De meeste basisscholen gaan zorgvuldig om met de toets: wel een keer oefenen en niet op de toets trainen. De meeste ouders maken het ook niet groter dan het werkelijk is. Dus ook zij zullen thuis niet veel oefenen met als gevolg dat de toets goed wordt gemaakt, maar de leerling boven zijn daadwerkelijk kunnen scoort op de CITO en als gevolg daarvan op het voortgezet onderwijs tegen verwachting presteert. Ik zie ook niet dat scholen door de overheid uitsluitend worden afgerekend op de uitslag van de CITO, maar juist ook andere zaken in het oordeel over een school meeweegt.
Ik heb geen sterke bezwaren tegen het maken van de CITO, maar niet omdat ik het zo’n goede toets vind, want CITO meet alleen passieve kennis en vaardigheden en dat is m.i. te beperkt. Zolang het telt als tweede gegeven bij schooladvies en er een gesprek volgt als CITO en schooladvies te ver uiteen liggen, is er niets aan de hand.
CITO-gekte? Je moet je niet gek laten maken.

Zie ook Deel 2. Wat doet het maken van de CITO met kinderen.
En deel 3. CITO als vergelijkend warenonderzoek.

Overigens, ik zie voor het welbevinden van pubers in de kwetsbare periode meer in scholen voor leerlingen van 10 tot 14 jaar. Maar dat is een heel andere discussie.

Update 26 maart 2013. Zie hieronder.