Vorige week was ik aanwezig op een landelijke expertmeeting over ROMA en aanpak Achter de Voordeur/Multiprobleem gezinnen. De helft van de aanwezigen is beleidsmaker (ministerie, VNG, verschillende gemeenten) en heeft helaas niet veel kennis over ROMA, wel worden zij geconfronteerd met de ROMA-problematiek en wordt er van hen verwacht hier beleid op te maken. Zij zijn dus geen experts maar laten zich gelukkig graag informeren.

De ongemakkelijke waarheid
Vanuit het landelijk project aanpak Achter de voordeur/multiprobleem gezinnen, ziet men dat steden zoals bijvoorbeeld Amsterdam, Enschede, Nieuwegein, generieke aanpak hebben voor alle MPG, inclusief ROMA.
Werken met ROMA multiprobleem gezinnen, vraagt om specifieke kennis, aanbod en samenwerking. Het vraagt om meer focus op handhaving, waarbij onderwerpen zoals veiligheid, leerplicht, inkomen(sfraude), geweld, wantrouwen naar overheid en dergelijke aan de orde zijn. Deskundigheid/kennis over ROMA lijkt dus nodig en zou landelijk beschikbaar moeten zijn voor steden, projectleiders en werkers in aanpak Achter de voordeur/MPG.
Op de expertmeeting wordt kennis uitgewisseld over MultiProbleem gezinnen, gezinnen dus waar meerdere kwesties spelen en waar vaak een orkest van hulpverleners betrokken zijn bij een gezin. Even voor de niet beleidsmakers: Nederland kent geen doelgroepenbeleid meer. Zijn er dan geen doelgroepen? Jawel, maar die noemen we al jaren niet meer zo. Wel is er ruimte voor generiek beleid. Bijna hetzelfde, ander label.

Het begon met twee presentaties: één over de betrokkenheid van het Leger des Heils bij de ROMA. Zij staan al vrij lang met hun voeten in de klei en stellen kort en bondig dat de aanpak rondom een cliënt (gezin dus) strak georganiseerd moet worden, één persoon (instelling) de regie moet hebben, vasthoudend en onconventioneel optreden is nodig. Ha, herkenning, ik ervaar dat het Leger des Heils weet waar het over gaat.
In de tweede presentatie werd ons de geschiedenis van de ROMA en SINTI geschetst. Voor de meeste aanwezigen bekend en eigenlijk niet relevant met betrekking tot de doelstelling van de bijeenkomst, want de geschiedenis van de voorouders van een MPgezin doet er helemaal niet toe. Het gaat om het hier en nu!

De problematiek zelf
De meeste gezinnen wonen niet in woonwagens, maar in huizen in een paar steden. Vaak wonen er meerdere gezinnen bij elkaar in één huis. Kinderen wonen vaak niet bij hun ouders, maar bij oma’s en tantes, soms trekken kinderen van het ene gezin naar het andere. Kinderen gaan lang niet allemaal naar school. De kinderen die naar school gaan verzuimen meer dan gemiddeld tot fors. Het vergt veel energie, uithoudingsvermogen en een soort pitbullmentaliteit van de school en de afdeling leerplicht om de strijd tegen de ROMA te winnen en schoolgang af te dwingen.
Doorstroom naar het VO is een nog forser knelpunt. Meisjes worden op zeer jonge leeftijd uitgehuwelijkt (een bruid levert tussen de 80.000-130.000 euro op, geld dat de bruid bij de schoonfamilie dan weer terug moet verdienen!). Verdwijnen van meisjes is een bekend verschijnsel. Via loslippige jonge broertjes of zusjes horen we geen prettige berichten over meisjes die verdwenen zijn.

Met betrekking tot de ROMA ben ik met betrokkenen in Amsterdam Zuidoost na jaren tot de slotsom gekomen dat het beleid anders moet. De ROMA weten dat ons systeem bureaucratisch is. Zij kunnen trajecten lang verdagen en komen er iedere keer mee weg. Ik heb een lang dossier (10 jaar) van meisjes die zijn verdwenen. Veel jongens die ooit op school zijn geweest, zijn al lang in beeld bij justitie. We weten dat verzuim van kinderen ook samenhangt met criminele activiteiten. We kunnen het niet hard maken, we weten het omdat de allerjongsten soms nog wat loslippig kunnen zijn. Naarmate verzuim toeneemt, wordt langzaam het hulpverleningsproces in werking gezet. Dat proces kan jaren duren. Een OTS is een tijdelijke maatregel. Als herhaling plaatsvindt wordt er pas na het doorlopen van een lang proces een nieuwe OTS uitgesproken. Als een OTS wordt uitgesproken en het werkt niet, wat dan? Tijdelijk uithuisplaatsing werkt ook niet. Wat dan? Dan gaan we alles weer een keertje overdoen.

Nu ik niet meer de trekker ben van een Kerngroep Rondom ROMA kan ik gemakkelijker vrijuit praten, ook omdat ik inmiddels weet dat praten soms moet om acties in gang te zetten. Jaren heb ik aan de lappendeken van voorzichtigheid meegedaan. Hoewel misstanden in gezinnen bekend was, hebben we het jaren met voorzichtigheid omkleed. We klapten niet uit de school, meisjes konden daar de dupe van worden. Als het systeem ergens faalde, dan probeerden we dat bespreekbaar te maken, maar telkens met dien verstande dat de problematiek niet naar buiten moest komen. Af en toe kreeg de pers er lucht van, dan moesten we dat sussen, weer vanuit de optiek dat de verkeerden met het verhaal aan de haal konden gaan.
Na verloop van tijd kreeg ik door dat de politiek pas in actie kwam als er iets in de pers was verschenen en er vervolgens besluitvorming op dit terrein plaatsvond.

Alle ROMA?
De MPG-problematiek geldt niet voor alle ROMA-gezinnen, er zijn veel gezinnen die het redelijk tot goed doen. We weten dat er steeds meer jonge vrouwen zijn die graag aan de ROMA-clan zouden willen ontsnappen. Zij zijn al langer naar school geweest dan hun moeders en hebben ontdekt dat er ook een andere wereld is waar ze graag deel van zouden uitmaken. Datgene waar de mannen bang voor zijn, vindt dus daadwerkelijk plaats, alleen wordt er door de mannen met harde hand opgetreden tegen de vrouwen. Want mannen hebben andere belangen.

Bij de presentatie van het Leger des Heils trof mij in dit verband de insteek met betrekking tot het op weg helpen met huisvesting. Daar verbindt het Leger des Heils eisen aan. Zo mag er in dat huis maar één gezin wonen, dus één vrouw, met maar één man en alleen de eigen kinderen. Het gezin krijgt zo recht op gezinsvorming en het uitstippelen van een eigen toekomst. Een gekke eis? Nee, voor iedereen die bekend is met de ROMA-problematiek is dit een moedig en slim besluit. Het is heel belangrijk punt dat dit ook contractueel wordt vastgelegd. Door deze eis worden vrouwen (en mannen) die zich aan de clan proberen te onttrekken beschermd. Immers, zodra er zich anderen in het huis vestigen volgt er ontruiming en gezinnen die een andere toekomst willen zullen dit trachten te voorkomen. Daar is hulp bij nodig en daarom wordt er om dit gezin een schil of korst gevormd met hulpverleners om het gezin te helpen deel nemen aan onze samenleving. Alleen deelname aan onze samenleving biedt de ouders en hun kinderen een toekomst waar ze recht op hebben.

Losse flodders
Regelmatig wordt door met name politici en beleidsmakers de vraag gesteld waarom er geen ROMA zelf aanwezig zijn of er gebruik wordt gemaakt van rolmodellen uit de doelgroep.
Cecile van den Heuvel (Coördinator Wisselgeld Nieuwegein) verwoordde dit tijdens de expertmeeting als volgt:
1. Bij een expertmeeting over jeugdbescherming en/of jeugdbeleid vragen we jeugdigen toch ook niet wat we moeten doen.
2. Alle ROMA-vertegenwoordigers die ik in de afgelopen jaren heb gesproken vertegenwoordigden een achterban van maximaal twee personen en zijn het geen van allen met elkaar eens.
Ik heb dezelfde ervaring. Ik heb nog nooit in een bijeenkomst constructief kunnen overleggen als er ROMA aanwezig waren. Binnen de kortste tijd gingen er verwijten over tafel en werd de Tweede Wereldoorlog erbij gehaald. ROMA zijn slachtoffer, worden gediscrimineerd en kan niets worden verweten. Het is de schuld van de samenleving dat zij worden gemarginaliseerd.
Mensen die zich al langer inspannen om te zorgen dat de ROMA het beter zullen krijgen in de toekomst, zichzelf een plek in deze samenleving te laten verwerven en kinderen te beschermen door te focussen op de belangrijkste rechten van het kind (verzorging en onderwijs) weten inmiddels beter. We mogen ROMA niet anders behandelen dan andere gezinnen. Dit dringt pas langzaam door bij politici en beleidsmakers. We schuiven langzaam op.
Bij de agenda voor de meeting waren stukken meegestuurd over het project Wisselgeld. Een realistisch project dat werkt en helaas nog veel tegenstand ontmoet. Meer hierover onder deze link: Project Wisselgeld

Als we geen duidelijk standpunt innemen als samenleving over hoe ROMA zich in onze maatschappij dienen te bewegen gaan we het nog lastig krijgen als de ROMA in Roemenie echt op drift raken. Niemand beschikt over superactuele cijfers en juist het ontbreken van exacte data vormt een probleem op zich.
De ROMA hebben er baat bij dat wij niet op de hoogte zijn van aantallen, verblijfplaatsen en verplaatsingen. Dit blijkt ook uit hebben van dezelfde voornamen, bijna dezelfde geboortedata (soms verschilt alleen het geboortejaar). Dat maakt het moeilijk bij de opsporing.
Hieronder een afbeelding met aantallen ROMA in Europa. Schattingen natuurlijk, maar ze zitten er denk ik niet ver naast.

Update 13-3-13: Kennelijk mag het eindelijk naar buiten, maar alleen bij RTL. RTL heeft in 2013 zelf onderzoek gedaan en betrokken politici en ambtenaren vragen gesteld. Er kwam bevestiging. De politie, hulpverlening en politiek weten het al jaren maar houden het onder de pet. Geen enkele krant of nieuwsrubriek neemt het over. Nog steeds de deksel op de beerput dus en daar zijn de Roma-kinderen nu juist het slachtoffer van.

Update 18-10-2013: Romacultuur maakt slachtoffers